Özel sektör araştırma, geliştirme, yenilik ve tasarım faaliyetlerini desteklemek ve teşvik etmek amacıyla 2008 yılından itibaren uygulanmakta olan 5746 sayılı “Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun” ve bu Kanun gereğince yayımlanmış bulunan ikincil mevzuatta 2016 yılı içinde mart ayı başından geçerli olmak üzere önemli değişiklikler yapıldı.
Bu bültenimizde, konunun önemine istinaden 2016 yılı faaliyet döneminin sonuna yaklaşırken, Ar-Ge ve tasarım merkezlerinin izlenmesi ve denetimi ile ilgili yapılan değişikliklere ilişkin açıklama, değerlendirme ve önerilerimize yer verilecektir.
Ar-Ge merkezinin değerlendirilmesi ve denetlenmesi
Eski düzenlemeye göre denetleme, Değerlendirme ve Denetim Komisyonunca hakemler görevlendirilmek suretiyle yerine getirilmekte ve Ar-Ge merkezinde yürütülen işlemlere ilişkin faaliyet raporu her yıl belgenin verildiği takvim ayını izleyen ay içinde Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına gönderilmekte ve akabinde merkezin denetimine ilişkin işlemler tamamlanmaktaydı.
Ar-Ge ve tasarım merkezi faaliyetlerinin proje bazlı raporlanması, izlenmesi ve denetimi
Yeni düzenlemeye göre Ar-Ge ve tasarım merkezlerinde yürütülen her bir Ar-Ge, yenilik veya tasarım projesi, Komisyona sunulmak üzere görevlendirilen izleyiciler tarafından yerinde incelenerek raporlanır. Komisyon, Ar-Ge veya tasarım merkezine ilişkin kararını bu merkezlerde yürütülen faaliyetlerin tamamını dikkate alarak verir.
Ar-Ge veya tasarım merkezlerinde, yürütülen faaliyetlere ilişkin faaliyet raporu, takvim yılını kapsayacak şekilde ve takip eden yılın en geç mayıs ayı içinde Bakanlığa sunulur. Merkezlerin izleme faaliyetine ilişkin işlemler her yıl için takip eden yılın haziran ayından takvim yılı sonuna kadarki süre içerisinde tamamlanır.
Ar-Ge projelerinin niteliği artık daha önemli
Son yapılan değişiklikle, her bir projenin yürütüldüğü faaliyet dönemini takip eden yılın ilk 5 beş aylık döneminin “faaliyet raporlama dönemi”, bu dönemi izleyen 7 aylık dönemin ise “izleme ve denetim dönemi” olarak belirlendiği anlaşılıyor. Komisyon, izleyici görüşlerine bağlı olmamakla birlikte, karar verirken Ar-Ge ya da tasarım merkezinde yürütülen her bir projeyi niteliksel olarak ayrı ayrı değerlendirmek suretiyle raporlayacak izleyicilerin görüşlerini de dikkate alacaktır.
Önceki uygulamada Ar-Ge merkezinde yürütülen her bir proje hakemlerce yerinde incelenmeyebiliyor ve Ar-Ge merkezi Komisyonca genel olarak değerlendirilebiliyordu. Öyle ki hakemlerce yerinde incelemeye tabi tutulmayan projeler daha sonraki dönemlerde Maliye Bakanlığı denetim elemanlarınca izleyici görüşü olmadığından bahisle incelenebiliyor ve yapılan bilirkişi incelemesi sonucunda Ar-Ge niteliği bulunmadığı rapor edilen projeler nedeniyle 5746 sayılı Kanun kapsamında yararlanılan destekler için cezalı tarhiyatlar yapılabiliyordu. Bu şekildeki incelemelerin 2016 yılı mart ayından önceki dönemlere ilişkin olarak hala yapılabileceğini değerlendirmekteyiz.
Değerlendirme ve denetim komisyonunca yapılacak denetim
Merkezlerin Komisyonca en geç iki yılda bir denetleneceği ifade edilmekle birlikte, önceki düzenlemenin aksine yeni mevzuatta, Komisyonun hangi zamanda toplanacağına ilişkin açık bir düzenleme bulunmamaktadır. Normal şartlarda “faaliyet raporlama dönemi”ni izleyen 7 ay içinde izleme ve denetim faaliyeti tamamlanmaktadır. Ancak Komisyonun bu 7 aylık dönemde değil de sonraki hesap döneminde toplanarak karar almak suretiyle denetim faaliyetini yerine getirmesi ve bu toplantıda olumlu izleyici görüşünün aksine projelerin Ar-Ge niteliğinin yetersiz görülmesi nedeniyle olumsuz karar alması halinde, bu tarihe kadar firma tarafından desteklerden haksız yararlanıldığından bahisle konu gerek Sanayi Bakanlığı gerekse Maliye Bakanlığınca eleştiri konusu yapılabilecektir.
Nicelikten nitelik kriterine
Merkezlerde yürütülen projelerin, teknik açıdan belirlenen kriterlere uyumlu olacak biçimde Ar-Ge niteliğinin yüksek olması, yaratıcılık ve yenilik niteliklerine sahip olması ve bu yapının sürdürülebilir kılınması hem olumlu izleyici görüşü alınmasında hem Denetim ve Değerlendirme Komisyonunca olumlu değerlendirme yapılmasında hem de maliye denetimlerinde firma lehine önemli kazanımlar sağlamaktadır. Diğer taraftan böyle bir yapı aynı zamanda Kanunun amaçladığı ileri teknoloji üretimine ve bilgi birikimine de katkı sağlayacaktır.
Merkezler nitelikli Ar-Ge maliyesi uygulamaları ile desteklenmeli
Teknik olarak iyi bir biçimde kurgulanmış ve sürdürülebilir bir yapıda işleyen nitelikli Ar-Ge, tasarım, yazılım proje ve faaliyetleri, teknik-mühendislik bakış açısının tamamlayıcı bir parçası olan mali bakış açısını da gerekli kılmaktadır.
Bu açıdan merkezlerde proje bazlı takibe imkan verecek biçimde kurgulanmış ve bilişim teknolojilerinin kullanımına imkan tanıyan ayrı bir Ar-Ge muhasebe ve vergi sisteminin bulunması, Ar-Ge muhasebe sistemine şirketin farklı birimlerinden akan verilerin Ar-Ge desteklerinin hatasız ve maksimum kullanılmasına hizmet edecek biçimde tasarlanması, faaliyet raporlamasının doğru ve etkin biçimde yapılması ve raporlamaya yenilik içeren Ar-Ge niteliği yüksek projelerin dahil edilmesi, Ar-Ge maliyesi uygulamalarının hesap dönemi içinde aylık ve üç aylık olarak her bir destek unsuru özelinde periyodik olarak kontrol ve denetime tabi tutulması gibi uygulamalar firmaların teşvik ve destek unsurlarından en çok ve en etkin biçimde faydalanabilmesini sağlarken, kamu otoritelerince yapılabilecek olası eleştiri risklerini de en düşük seviyede tutabilecektir.
Güneri GÖZÜAÇIK,
29.12.2016,
Modern YMM,
İstanbul
