İş Kanunu’na Göre Çalışma Süresi ve Uygulama Kuralları
4857 sayılı Türk İş Kanunu, işçinin günlük ve haftalık ne kadar süreyle çalışabileceğini, bu sürenin nasıl uygulanacağını ve hangi durumların çalışma süresinden sayılacağını detaylı biçimde düzenler. Bu yazıda özellikle muhasebe ve denetim sektöründe dikkat edilmesi gereken noktalar olan haftalık çalışma süresi, telafi çalışması, çalışma süresinden sayılan haller ve günlük başlama-bitiş saatlerinin belirlenmesi gibi konular açıklanmaktadır.
Haftalık Çalışma Süresi Nedir?
Kanuna göre, genel çalışma süresi haftada en fazla 45 saattir. Aksi bir anlaşma yapılmamışsa bu süre haftanın çalışılan günlerine eşit olarak bölünür. Örneğin, haftada 6 gün çalışılan bir işyerinde günlük çalışma süresi 7,5 saat olacaktır.
Yer Altı Maden İşlerinde Çalışma Süresi Sınırlaması
Maden ocaklarında çalışan işçiler için özel bir düzenleme yapılmıştır:
- Günlük en fazla 7,5 saat,
- Haftalık en fazla 37,5 saat çalıştırılabilirler.
Bu sınırlama, iş sağlığı ve güvenliği açısından zorunludur.
Esnek Çalışma Süresi ve Denkleştirme
Tarafların anlaşmasıyla haftalık 45 saatlik süre, haftanın günlerine eşit dağıtılmayabilir. Bu durumda:
- Günlük çalışma süresi en fazla 11 saat olabilir.
- 2 ay içinde ortalama haftalık süre yine 45 saati aşamaz (denkleştirme uygulaması).
- Toplu iş sözleşmesi varsa bu süre 4 aya, turizm sektöründe ise 6 aya kadar çıkarılabilir.
Telafi Çalışması Nedir ve Nasıl Yapılır?
Zorunlu nedenlerle çalışılmayan günlerin telafisi mümkündür. Örneğin:
- Ulusal bayramdan önce işyeri tatil edilirse,
- İşçinin talebiyle izin verilirse,
- İş duraklatılırsa,
İşveren, 4 ay içinde telafi çalışması yaptırabilir. Bu süre, Cumhurbaşkanlığı kararıyla 8 aya kadar uzatılabilir. Telafi çalışması:
- Günde 3 saati geçemez,
- Tatil günlerinde yapılamaz,
- Fazla mesai sayılmaz.
Çalışma Süresinden Sayılan Haller
Aşağıdaki durumlar işçinin çalışma süresinden sayılır:
- Maden ve benzeri yer altı işlerinde çalışma alanına iniş-çıkış süreleri,
- İşverenin başka bir işyerine gönderdiği işçinin yolda geçen zamanı,
- İşçinin işte hazır bulunmasına rağmen çalıştırılmadan bekletildiği süre,
- İşverenin işçiyi asıl görev dışında farklı yerde meşgul ettiği süre,
- Kadın işçinin süt izni süresi,
- Toplu olarak uzak işyerlerine taşınan işçilerin taşıma süresi.
Sosyal amaçla işyerine taşıma işlemlerinde araçta geçen süre çalışma süresi sayılmaz.
Günlük Çalışma Saatlerinin Belirlenmesi
Her işyerinde:
- Günlük başlama ve bitiş saatleri ile
- Ara dinlenme saatleri
işçilere açık şekilde duyurulmalıdır.
İşin niteliğine göre bu saatlerde farklılık olabilir.
Soru-Cevap Özeti
1. Haftalık çalışma süresi en fazla kaç saattir?
45 saattir.
2. Günlük maksimum çalışma süresi nedir?
En fazla 11 saattir.
3. Maden işçileri haftada kaç saat çalışabilir?
37,5 saati geçemez.
4. Telafi çalışması nedir?
Çalışılamayan günlerin sonradan telafi edilmesidir.
5. Telafi çalışması fazla mesai sayılır mı?
Hayır, sayılmaz.
6. Telafi çalışması günde kaç saat olabilir?
En fazla 3 saat.
7. Telafi çalışması tatil günlerinde yapılabilir mi?
Hayır, yapılamaz.
8. İşçinin işe hazır halde beklediği süre çalışma süresi midir?
Evet, sayılır.
9. Kadın işçilerin süt izni çalışma süresinden sayılır mı?
Evet, bu süreler de dahildir.
10. İşe gidip gelirken araçta geçen süre ne zaman sayılmaz?
Eğer sadece sosyal amaçlı ise, çalışma süresinden sayılmaz.
İŞ KANUNU’NDA YER ALAN İLGİLİ YASA MADDESİ
Çalışma süresi
Madde 63 – Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır. (Ek cümle: 10/9/2014-6552/7 md.; Değişik cümle: 4/4/2015-6645/36 md.) Yer altı maden işlerinde çalışan işçilerin çalışma süresi; günde en çok yedi buçuk, haftada en çok otuz yedi buçuk saattir.
Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde onbir saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir. (Ek cümle: 6/5/2016-6715/3 md.) Turizm sektöründe dört aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz; denkleştirme süresi toplu iş sözleşmeleri ile altı aya kadar artırılabilir.
Çalışma sürelerinin yukarıdaki esaslar çerçevesinde uygulama şekilleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanacak bir yönetmelikle düzenlenir.
(Mülga dördüncü fıkra: 20/6/2012-6331/37 md.)
Telafi çalışması
Madde 64 – Zorunlu nedenlerle işin durması, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzer nedenlerle işyerinde normal çalışma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hallerinde, işveren dört ay içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması yaptırabilir. (Ek cümle:25/3/2020-7226/43 md.) Cumhurbaşkanı bu süreyi iki katına kadar artırmaya yetkilidir. Bu çalışmalar fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmaz.[19]
Telafi çalışmaları, günlük en çok çalışma süresini aşmamak koşulu ile günde üç saatten fazla olamaz. Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamaz.
Kısa çalışma ve kısa çalışma ödeneği
Madde 65 – (Mülga: 15/5/2008-5763/37 md.)
Çalışma süresinden sayılan haller
Madde 66 – Aşağıdaki süreler işçinin günlük çalışma sürelerinden sayılır:
a) Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
b) İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
c) İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
d) İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
e) Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
f) Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.
İşin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmaz.
Günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri
Madde 67 – Günlük çalışmanın başlama ve bitiş saatleri ile dinlenme saatleri işyerlerinde işçilere duyurulur.
İşin niteliğine göre işin başlama ve bitiş saatleri işçiler için farklı şekilde düzenlenebilir.
…
ÖNERİLEN VİDEO İÇERİK
Kaynak: GİB Özelge Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. Muhasebenews veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
