Bu yazıda, 4857 Sayılı Türk İş Kanunu’nun 69. maddesi kapsamında gece çalışmasının tanımı, yasal sınırları, hangi sektörlerde istisna uygulanabildiği ve vardiya sistemi kuralları detaylı şekilde açıklanmaktadır.
İş Kanunu’na Göre Gece Çalışması: Süre, Sınır ve Uygulama Kuralları
4857 sayılı Türk İş Kanunu, çalışma saatlerini düzenlerken “gece” kavramına da özel yer vermiştir. Özellikle gece çalışması süresi, hangi işlerde istisna uygulanabileceği ve vardiya sisteminin nasıl yürütüleceği gibi konular işverenler ve işçiler açısından büyük önem taşır. Bu yazıda, İş Kanunu madde 69 kapsamında gece süresi ve gece çalışmalarına dair temel hükümleri sade ve uygulamaya dönük bir dille ele alıyoruz.
Gece Süresi Nedir?
Kanuna göre, çalışma hayatında gece süresi, en geç saat 20.00’de başlayıp en erken saat 06.00’ya kadar süren ve toplamda en fazla 11 saat olabilen dönemdir. Bu süre zarfında yapılan işler, “gece çalışması” olarak kabul edilir.
Gece Çalışması Süresi Sınırı
İşçilerin gece çalışması süresi, günde 7,5 saati geçemez. Bu sınırlama, iş sağlığı ve güvenliği açısından kritik bir korumadır. Ancak bazı sektörlerde bu sınır, işçinin yazılı onayı alınmak şartıyla aşılabilir.
Gece Çalışmasında İstisna Getirilen Sektörler
Aşağıdaki sektörlerde gece 7,5 saatten fazla çalışmaya izin verilebilir, ancak bunun için işçiden önceden yazılı onay alınmalıdır:
- Turizm sektörü
- Özel güvenlik hizmetleri
- Sağlık sektörü
- Petrol araştırma, arama ve sondaj faaliyetleri (6491 sayılı Türk Petrol Kanunu kapsamındaki işler)
Yönetmelikle Belirlenecek Diğer Uygulamalar
İş Kanunu’nun 69. maddesi, bazı işyerleri veya bölgelerde gece tanımının başlangıç ve bitiş saatlerinde yaz/kış saati farkına göre düzenleme yapılabileceğini belirtir. Aynı şekilde, bazı gece işleri için fazla çalışma ücreti oranı artırılabilir veya gece çalışması yasaklanabilir. Bu tür detaylar yönetmeliklerle belirlenir.
Posta Usulü (Vardiya) ile Gece ve Gündüz Çalışma Düzeni
Gece ve gündüz vardiyası olan işyerlerinde işçilerin sağlığı ve verimliliği için şu esaslara uyulması gerekir:
- Gece çalışan işçiler, sonraki hafta gündüz çalıştırılmalıdır.
- İki haftada bir nöbetleşme yapılması da mümkündür.
- Postası değiştirilen işçi, yeni vardiyasına başlamadan önce en az 11 saat kesintisiz dinlenmelidir.
Bu uygulama, vardiyalı çalışmalarda işçi sağlığını ve iş düzenini koruma amacı taşır.
Soru-Cevap
1. Gece çalışma süresi nedir?
En geç 20.00’de başlar, en erken 06.00’da biter ve toplamda 11 saati geçemez.
2. İşçiye gece en fazla kaç saat çalıştırılabilir?
7,5 saat. Bu süre istisnai durumlar dışında aşılamaz.
3. Hangi sektörlerde 7,5 saat sınırı aşılıyor?
Turizm, sağlık, özel güvenlik, petrol arama ve sondaj işleri.
4. Gece 7,5 saatten fazla çalıştırmak için ne gerekir?
İşçinin yazılı onayı alınmalıdır.
5. Vardiya sisteminde nasıl bir sıra izlenir?
Bir hafta gece çalışan işçi, sonraki hafta gündüz çalıştırılmalıdır.
6. Vardiya değişiminde kaç saat dinlenme verilmelidir?
Kesintisiz en az 11 saat.
7. Gece çalışmaları için ek ücret ödenmesi zorunlu mu?
Yönetmeliklerle belirlenebilir, bazı durumlarda zorunludur.
8. Gece çalışma tanımı yaz-kış değişebilir mi?
Evet, yönetmelikle yerel koşullara göre düzenlenebilir.
9. Gece çalışan işçilerin hakları nelerdir?
Kısıtlı çalışma süresi, dinlenme hakkı, fazla ücret gibi haklar tanınır.
10. Gece çalışması tüm işçilere uygulanabilir mi?
Yasal düzenlemelere ve sektör şartlarına bağlı olarak uygulanabilir.
İŞ KANUNU’NDA YER ALAN İLGİLİ YASA MADDESİ
Gece süresi ve gece çalışmaları
Madde 69 – Çalışma hayatında “gece” en geç saat 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir.
Bazı işlerin niteliğine ve gereğine göre yahut yurdun bazı bölgelerinin özellikleri bakımından, çalışma hayatına ilişkin “gece” başlangıcının daha geriye alınması veya yaz ve kış saatlerinin ayarlanması, yahut gün döneminin başlama ve bitme saatlerinin belirtilmesi suretiyle birinci fıkradaki hükmün uygulama şekillerini tespit etmek yahut bazı gece çalışmalarına herhangi bir oranda fazla ücret ödenmesi usulünü koymak veyahut gece işletilmelerinde ekonomik bir zorunluluk bulunmayan işyerlerinde işçilerin gece çalışmalarını yasak etmek üzere yönetmelikler çıkartılabilir.
İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez. (Ek cümle: 4/4/2015-6645/37 md.) Ancak, turizm, özel güvenlik, sağlık hizmeti ve 30/5/2013 tarihli ve 6491 sayılı Türk Petrol Kanunu uyarınca petrol araştırma, arama ve sondaj faaliyetleri kapsamında yürütülen işlerde işçinin yazılı onayının alınması şartıyla yedi buçuk saatin üzerinde gece çalışması yaptırılabilir.
(Mülga dördüncü fıkra: 20/6/2012-6331/37 md.)
(Mülga beşinci fıkra: 20/6/2012-6331/37 md.)
(Mülga altıncı fıkra: 20/6/2012-6331/37 md.)
Gece ve gündüz işletilen ve nöbetleşe işçi postaları kullanılan işlerde, bir çalışma haftası gece çalıştırılan işçilerin, ondan sonra gelen ikinci çalışma haftası gündüz çalıştırılmaları suretiyle postalar sıraya konur. Gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleşme esası da uygulanabilir.
Postası değiştirilecek işçi kesintisiz en az onbir saat dinlendirilmeden diğer postada çalıştırılamaz.
ÖNERİLEN VİDEO İÇERİK
Kaynak: GİB Özelge Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. Muhasebenews veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
