Ticari hayatın uluslararasılaşmasıyla birlikte dövizli işlemler, muhasebe ve vergi uygulamaları açısından dikkatle ele alınması gereken bir alan haline gelmiştir. Özellikle dövizli faturalardan doğan kur farklarının muhasebeleştirilmesi, kayıtların nasıl tutulacağı ve bu farkların gider yazılıp yazılamayacağı konuları, işletmelerin en çok karşılaştığı sorular arasında yer alır.
Kur Farkı Nedir ve Nasıl Ortaya Çıkar?
Dövizli alım-satım işlemlerinde faturanın düzenlendiği tarih ile ödemenin yapıldığı tarih arasında geçen sürede döviz kurlarında yaşanan değişiklikler, kur farkını oluşturur. Bu farklar, ya alıcı ya da satıcı açısından leh ya da aleyhte mali sonuçlar doğurur. Bu değişikliklerin muhasebeleştirilmesi, hem kayıt düzeni hem de vergisel açıdan doğru biçimde yapılmalıdır.
Kur Farklarının Muhasebeleştirilmesi ve Faturalandırılması
Vergi Usul Kanunu’na göre dövizli borçlar veya alacaklar değerleme günü itibarıyla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz alış kuru üzerinden Türk Lirası’na çevrilerek kayıtlara alınır. Ödeme tarihi ile fatura tarihi arasında oluşan kur farkı:
- Şirket lehine ise satıcıya fatura kesilmelidir.
- Şirket aleyhine ise satıcı tarafından şirkete fatura düzenlenmelidir.
Kur farkının belirlenmesinde, borcun kayda alındığı kur ile ödemenin yapıldığı kur arasındaki fark dikkate alınır. Eğer ödeme Türk Lirası ile yapılmışsa, bu ödeme günündeki Merkez Bankası döviz kuru esas alınarak döviz karşılığı belirlenir.
Cari Hesaplar Döviz Cinsinden Takip Edilebilir mi?
Vergi Usul Kanunu’nun 215. maddesine göre, defter kayıtları esas itibariyle Türk Lirası ile tutulmalıdır. Ancak cari hesap gibi yardımcı hesaplar işletme içinde döviz cinsinden ayrıca takip edilebilir. Bu, özellikle ithalat ve ihracat yapan şirketlerde pratik bir uygulama olarak yaygındır.
Dövizli Mal Alımlarında Uygulanacak Kur
- Yurtiçi alımlarda:
-Sözleşmede döviz kuru belirlenmişse bu kur esas alınarak TL karşılığı kaydedilir.
-Eğer döviz kuru belirlenmemişse, fatura tarihindeki Merkez Bankası döviz alış kuru esas alınır. - Yurtdışı alımlarda:
-Gümrük vergisi ve KDV hesaplamasında TCMB döviz satış kuru esas alınır.
Bu kayıtların doğruluğu, hem dönem sonu değerlemelerinde hem de vergisel yükümlülüklerin yerine getirilmesinde önem taşır.
Kur Değerlemesi ve Gider Yazımı
Kur farkından doğan zararlar, Gelir Vergisi Kanunu’nun 38. maddesi ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 6. maddesi çerçevesinde ticari kazancın tespitinde gider olarak dikkate alınabilir. Bu durumda giderin tahakkuk ettiği dönem ve tutarın kesinleşmiş olması gerekir.
10 Soru 10 Cevap ile Özet
- Kur farkı nedir?
Fatura ve ödeme tarihleri arasında kur değişiminden doğan farktır. - Kur farkı faturalanır mı?
Evet. Lehine olan fark için siz, aleyhinize olan fark için karşı taraf fatura kesmelidir. - Kur farkı zararı gider olarak yazılabilir mi?
Evet, ticari kazancın tespitinde dikkate alınabilir. - Cari hesaplar dövizle takip edilebilir mi?
Defter kayıtları TL ile tutulur, ancak yardımcı hesaplarda döviz cinsiyle takip mümkündür. - Yurtiçi alımlarda hangi kur esas alınır?
Sözleşmede belirlenmişse o kur, yoksa Merkez Bankası döviz alış kuru kullanılır. - İthalatta hangi kur kullanılır?
TCMB döviz satış kuru kullanılır. - Kur farkı nasıl hesaplanır?
Kayıt tarihindeki kur ile ödeme tarihindeki kur farkına göre hesaplanır. - TL ödemelerde kur farkı nasıl belirlenir?
Ödeme günündeki döviz kuru ile TL tutar karşılaştırılarak hesaplanır. - Kur değerlemesi ne zaman yapılır?
Dönem sonlarında veya finansal raporlama öncesi yapılır. - Dövizli fatura TL karşılığı nasıl belirlenir?
İlgili tarihli döviz kuru üzerinden TL’ye çevrilerek kaydedilir.
ÖRNEK ÖZELGE
| T.C. GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI İSTANBUL VERGİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI USUL GRUP MÜDÜRLÜĞÜ | ||||
| Sayı | : | 11395140-105[VUK1-19783]-611782 | 28.12.2017 | |
| Konu | : | Dövizli faturalardan kaynaklanan cari hesap için kur farkı | ||
İlgide kayıtlı özelge talep formunuzun incelenmesinden; döviz cinsinden mal alışlarınızda bazı ödemelerin TL cinsinden bazı ödemelerin döviz cinsinden yapıldığından bahisle TL cinsinden yapılan ödemelerin ilgili dövize çevrilerek takip edilmesinin doğru olup olmadığı, kur değerlemesinin hem yurt içinden hem de yurt dışından yapılan döviz cinsinden mal alışlarında yapılmasının doğru olup olmadığı, kur değerlemesi sırasında TL ödemelerin ilgili döviz kurları girilerek değerlenmesi sonucu ortaya çıkan kur farkı zararının gider yazılıp yazılamayacağı ve cari hesaplarınızın döviz cinsinden tutulup tutulamayacağı hususunda Başkanlığımız görüşünün talep edildiği anlaşılmıştır.
5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 6 ncı maddesinde; kurumlar vergisinin, mükelleflerin bir hesap dönemi içinde elde ettikleri safi kurum kazancı üzerinden hesaplanacağı, safi kurum kazancının tespitinde, Gelir Vergisi Kanununun ticari kazanç hakkındaki hükümlerinin uygulanacağı hükme bağlanmıştır.
193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 38 inci maddesinde ise, bilanço esasına göre ticari kazancın teşebbüsteki öz sermayenin hesap dönemi sonundaki ve başındaki değerler arasındaki müspet fark olduğu, bu dönem zarfında sahip veya sahiplerce işletmeye ilave olunan değerlerin bu farktan indirileceği, işletmeden çekilen değerlerin ise bu farka ilave olunacağı, ticari kazancın bu suretle tespit edilmesi sırasında Vergi Usul Kanununun değerlemeye ait hükümleri ile bu Kanunun 40 ve 41 inci maddeleri hükümlerine uyulacağı hüküm altına alınmıştır.
Ticari kazancın tespitinde geçerli olan iki temel ilke “dönemsellik” ve “tahakkuk esası” ilkeleridir. Tahakkuk esası ilkesinde, gelir veya giderin miktar veya mahiyet itibariyle kesinleşmiş olması, yani geliri veya gideri doğuran işlemin eksiksiz tekemmül etmesinin yanı sıra, miktarının ve işlemden kaynaklanan alacağın veya borcun ödeme şartlarının da belirlenmiş olması gereklidir. Ticari kazancın elde edilmesi tahakkuk esasına bağlanmış bulunduğundan, bir gelir unsurunun özel bir düzenleme bulunmadığı sürece, mahiyet ve tutar itibariyle kesinleştiği dönem kazancının tespitinde dikkate alınması gerekmektedir. Dönemsellik ilkesi ise bu gelir veya giderin ilgili olduğu döneme intikalinin sağlanmasıdır.
Diğer taraftan, 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 215 inci maddesinde, bu Kanuna göre tutulacak defter ve kayıtların Türkçe tutulmasının zorunlu olduğu; kayıt ve belgelerde Türk para birimi kullanılacağı; belgelerin Türk parası karşılığı gösterilmek şartıyla, yabancı para birimine göre de düzenlenebileceği; ilgili dönem defter tasdik tarihi itibarıyla ödenmiş sermayesi (yurt dışında kurulan şirketlerin Türkiye’ye ayrılan ödenmiş sermayesi) en az 100 milyon ABD Doları ya da muadili yabancı para karşılığı Türk Lirası ve sermayesinin en az % 40’ı ikametgâhı, kanunî ve iş merkezi Türkiye’de bulunmayan kişilere ait olan işletmelere, kayıtlarını Türk para birimi dışında başka bir para birimiyle tutmalarına Bakanlar Kurulunca izin verilebileceği hükme bağlanmıştır.
Aynı Kanunun 280 inci maddesinde de yabancı paraların borsa rayici ile değerleneceği, borsa rayicinin takarrüründe muvazaa olduğu anlaşılırsa bu rayiç yerine alış bedelinin esas alınacağı, yabancı paranın borsada rayici yoksa, değerlemeye uygulanacak kurun Maliye Bakanlığınca tespit olunacağı ve bu madde hükmünün yabancı para ile olan senetli veya senetsiz alacaklar ve borçlar hakkında da cari olduğu hüküm altına alınmış olup, 130 Sıra No’lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile 217 Seri No’lu Gelir Vergisi Genel Tebliğinde belirtildiği üzere değerleme günü itibariyle Bakanlığımızca kur ilan edilmediği durumlarda T.C. Merkez Bankasınca ilan edilen kurların yapılacak değerlemede esas alınması gerekmektedir. Bu şekilde yapılacak değerlemelerde efektif cinsinden yabancı paralar için efektif alış kurunun (bulunmaması halinde döviz alış kurunun), döviz cinsinden yabancı paralar içinse döviz alış kurunun uygulanacağı tabiidir.
Yukarıda yer alan hüküm ve açıklamalara göre;
1- Yurtiçi firmalardan yapacağınız dövize endeksli mal alımlarına istinaden düzenlenen sözleşmede döviz kurunun taraflarca belirlenmesi halinde, (avans olarak yapılan ödemeler dahil) düzenlenecek satış faturalarında Türk Lirası karşılığının gösterilmesi şartıyla, sözleşmede belirlenen döviz kuru üzerinden ilgili bedelin Türk Lirasına çevrilerek defter kayıtlarına geçirilmesi,
2- Mal ithalatında, mal bedeli ile mal bedeli üzerinden Gümrük Makbuzu üzerinde hesaplanan Gümrük Vergisi ve KDV’nin hesaplanmasında 4458 sayılı Gümrük Kanununun 30 uncu maddesinde belirtilen T.C. Merkez Bankası döviz satış kuru geçerli olacağından, mal bedeli ve söz konusu vergilerin T.C. Merkez Bankası döviz satış kuru üzerinden Türk Lirasına çevrilerek defter kayıtlarına geçirilmesi,
3- Yurtiçi firmalardan yapacağınız dövize endeksli mal alımlarına istinaden taraflarca mal alım sözleşmesinde döviz kurunun belirlenmemiş olması durumunda satış faturasında yer alan bedellerin T.C. Merkez Bankası döviz alış kuru üzerinden Türk Lirasına çevrilerek defter kayıtlarına geçirilmesi,
4- Fatura düzenleme tarihinden, ödemenin gerçekleştiği tarihe kadar lehinize oluşan kur farkları için şirketinizce satıcıya, aleyhinize oluşan kur farkları için ise satıcı tarafından adınıza fatura düzenlenmesi, kur farkının hesaplanmasında kayıtlarınıza ilgili borcun kaydedildiği kur ile ödemenin yapıldığı günkü kur arasındaki farkın esas alınması, dövizli borca karşılık Türk Lirası cinsinden ödeme yapılmış ise Merkez Bankası tarafından ilan edilen ilgili kur dikkate alınmak suretiyle döviz cinsinden yapılan ödeme tutarının belirlenmesi,
gerekmektedir.
Diğer taraftan, Vergi Usul Kanununun 215 inci maddesinde sayılan haller dışında, defter kayıtlarının Türk Lirası olarak tutulması gerektiği tabii olup ancak cari hesap vb. yardımcı hesapların haricen ilgili döviz cinsinden takibi mümkün bulunmaktadır.
…
ÖNERİLEN VİDEO
Kaynak: GİB Özelge Yasal Uyarı: Bu içerikte yer alan bilgi, görsel, tablolar, açıklama, yorum, analiz ve bir bütün olarak içeriğin tamamı sadece genel bilgilendirme amacıyla verilmiştir. Kişi veya kuruma özel profesyonel bir bilgilendirme ve yönlendirmede bulunma amacı güdülmemiştir. Konu ile benzerlik gösterse de her işletmenin kendi özel şartları nedeniyle farklı durumları olabilir. Bu nedenle, bu yazıda belirtilen içerikte yola çıkarak işletmenizi etkileyecek herhangi bir karar alıp uygulamaya geçmeden önce, uzmanına danışmanız menfaatiniz gereğidir. Muhasebenews veya ilişkili olduğu kişi veya kurumlardan hiç biri, bu belgede yer alan bilgi, tablo, görsel, görüş ve diğer türdeki tüm içeriklerin özel veya resmi, gerçek veya tüzel kişi, kurum ve organizasyonlar tarafından kullanılması sonucunda ortaya çıkabilecek zarar veya ziyandan sorumlu değildir.
